Upravljanje medicinskim otpadom na primeru Opšte bolnice “Đorđe Joanović” i Srednjebanatskog okruga

maš. ing. Zoran Obradović

Opšta bolnica “Đorđe Joanović, Zrenjanin, dr Vase Savića 5,zoran_o@beotel.rs

Rezime

Upravljanje medicinskim otpadom u Opštoj bolnici u Zrenjaninu i Srednjebanatskom regionu od 2005. godine do danas. Iskustva iz prakse.

Abstract

Medical Waste Management in the General Hospital in Zrenjanin and the Central Banat District since 2005. till today. Practice experience.

Medical Waste Management in the General Hospital "Đorđe Joanović" and the Central Banat District

Zoran Obradović

General Hospital “Đorđe Joanović, Zrenjanin, dr Vase Savića 5,zoran_o@beotel.rs

Uvod

Opšta bolnica “Đorđe Joanović“ iz Zrenjanina, je do 2005. godine kada je u pitanju upravljanje medicinskim otpadom, delila sudbinu ostalih zdravstvenih ustanova u zemlji.

Sav otpad nastao pri pružanju zdravstvenih usluga se bez ikakve selekcije skupljao i sa odeljenja prevozio ručnim otvorenim kolicima do bolničke deponije koja se sastojala od dvadesetak kontejnera poređanih na neadekvatnom prostoru. Većina kontejnera nije imala poklopce, a deponija iako je bila udaljena od objekata u kojima se pružala zdravstvena zaštita bila je zbog svoje otvorenosti dostupna neovlašćenim licima, domaćim životinjama i glodarima.

Slika 1. Stanje pre 2005. godine  

Izgradnjom savremene deponije 2005. godine situacija se značajno popravlja. Bolnica dobija deponiju za medicinski otpad koja je urađena po svim standardima, ograđena, nepristupačna glodarima i ostalim životinjama, a pristup imaju samo ovlašćena lica koja se bave transportom otpada.

Slika 2. Novoizgrađena deponija

U to vreme bolnica čini prve korake ka savremenom sistemu upravljanja otpadom pripremom i usvajanjem niza dokumenata:

·         Formira se Tim za rukovođenje medicinskim otpadom (RMO) 09.09.2005. godine

·         Pravilnik o postupanju sa otpacima koji imaju svojstvo opasnih materija (03.11.2005.)

·         Pravilnik o RMO (06.04.2006. godine)

·         Protokol o upravljanju medicinskim otpadom, 06.04.2006. godine

·         Procedura uklanjanja radioaktivnog otpada iz radioizotopske laboratorije 06.04.2006. godine

·         Procedura uklanjanja infektivnog otpada iz mikrobiološke laboratorije, 04.09.2007. godine

·         Radi se na uvođenju u praksu odeljenskih procedura.

Već tada rukovodstvo bolnice uviđa neprimereno postupanje sa patoanatomskim otpadom koji se spaljivao u bolničkoj peći i sklapa sa JKP Čistoća i zelenilo sporazum o poslovno tehničkoj saradnji, 16.01.2006. godine, tako da se od tada patoanatomski otpad sahranjuje na posebnoj parceli na groblju. Ovaj postupak je kasnije kroz Pravilnik o medicinskom otpadu usvojen kao jedan od načina pravilnog postupanja sa patoanatomskim otpadom.

            Cilj svih ovih uvedenih mera je bio da se osoblje osposobi za selekciju otpada na mestu njegovog stvaranja, pakovanje u ambalažu određenih boja i kasnije odlaganje otpada u kontejnere istih boja. Ambalaža nije bila u bojama koje su kasnije usvojene u Pravilniku o medicinskom otpadu, a oštri predmeti su se skupljali u flašama od pvc-a jer tada nisu postojali posebni kontejneri za oštre predmete, ali su ovo bili nesumljivo veliki koraci u pravom smeru.

            Kontejneri na deponiji su bili označeni bojama prema vrstama otpada koji se odlagao u njima. Kako u to vreme nije postojao uređen sistem postupanja sa otpadom na kraju je sav ovaj otpad završavao u istom vozilu JKP i istovaran na gradskoj deponiji.

Slika 3. Kontejneri za odlaganje sortiranog otpada

Projekat „Tehnička podrška u upravljanju medicinskim otpadom“

Sve ove mere, a pogotovo podizanje svesti zaposlenih na važnosti pravilne selekcije i odlaganja raznih vrsta otpada su nam pomogle da spremno dočekamo prvi projekat Evropske agencije za rekonstrukciju i Ministarstva zdravlja „Tehnička podrška u upravljanju medicinskim otpadom“ koji je trajao od avgusta 2007. do juna 2009. godine.

U okviru Projekta je početkom 2008. godine izvršena adaptacija objekta koji se koristi za tretman infektivnog medicinskog otpada. Objekat u kome je ranije bila garaža je adaptiran tako da su u prostoru od 65m² smeštena dva autoklava, drobilica, odvojen prostor za pranje i dezinfekciju kontejnera, kao i kancelarija za zaposlene koji rade na tretmanu infektivnog medicinskog otpada. Kako je Opšta bolnica imenovana Centralnim mestom za tretman (CMT) infektivnog medicinskog otpada sem navedene opreme kao donaciju je dobila i vozilo za skupljanje i transport otpada iz zdravstvenih ustanova u Srednjebanatskom regionu.  

Iste godine izvršena je obuka osoblja koje radi na ovim poslovima i to od nivoa operatera, vozača i tehničara do regionalnog menadžera za medicinski otpad. Obučeno osoblje ima sertifikate o završenoj obuci i njihovi podaci se nalaze u jedinstvenoj bazi koju za Republiku Srbiju vodi Institut za javno zdravlje Batut. Svo osoblje redovno na svake dve godine prolazi doobuke iz ove oblasti.

Zvanično tretman infektivnog medicinskog otpada u opštoj bolnici „Đorđe Joanović“ počinje 03.11.2008. godine i od tada se radi svih 365 dana u godini. Počeli smo od odeljenja hemodijalize kao najvećeg proizvođača ove vrste otpada u bolnici i do kraja 2008. godine isti sistem i metodologija rada su primenjeni na sva ostala odeljenja bolnice.

Od decembra 2008. godine tretiramo infektivni medicinski otpad i iz DZ Sečanj, a od početka 2009. godine i iz ostalih ustanova u Srednjebanatskom regionu (DZ Zrenjanin, Specijalna bolnica za plućne bolesti dr Vasa Savić, Banja Rusanda, DZ Žitište i DZ Novi Bečej).

Za skupljanje i transport se koristi specijalno vozilo koje prevozi otpad po propisima ADR-a i uz svu potrebnu dokumentaciju, a infektivni medicinski otpad se tretira u autoklavima procesom sterilizacije. Sterilizacija se vrši zasićenom vodenom parom na temperaturi od 121ºC i pod pritiskom od 2,1 bara. Sam postupak sterilizacije je potpuno automatizovan. Postoji evidencija svih procesa i parametara kao i dokaz da je otpad koji izlazi iz autoklava sterilan. To sve daje visok nivo bezbednosti i sigurnosti celog procesa. Posle sterilizacije otpad se drobi tako da je krajnji produkt tretmana sterilna bezoblična masa koja je potpuno bezopasna po ljude i životnu sredinu.

Od početka Projekta insistiralo se da ovaj sistem mora biti samoodrživ, što je bilo teško ostvarivo, jer je jedan od zahteva bio da se ustanovama od kojih se prikuplja otpad ne vrši naplata. Zato najveći broj ustanova koje su bile CMT pokušava da to ostvari koristeći vozilo, koje su dobili kao donaciju, za skupljanje otpada iz privatnog sektora. Zbog malih prikupljenih količina i velikih troškova transporta ovaj način rada nije bio dovoljan da pokrije troškove transporta i tretmana infektivnog medicinskog otpada. Opšta bolnica Zrenjanin je krenula u drugom pravcu i sem tretmana otpada iz drugih zdravstvenih ustanova u regionu počinje da vrši i tretman otpada za prvu firmu u Srbiji koja je dobila dozvolu za skupljanje i transport infektivnog medicinskog otpada Medical Waste Disposal iz Zrenjanina.

Ovaj pristup je omogućio potpunu iskorišćenost kapaciteta postrojenja za tretman infektivnog medicinskog otpada bez ikakvog dodatnog ulaganja u skupljanje i transport, a sa druge strane omogućio je samoodrživost ovog sistema.

Od 2009. godine zaključno sa 2013. godinom tretirano je skoro 500.000 kilograma opasnog infektivnog otpada, što je podatak koji dovoljno govori o društvenoj odgovornosti i dobroj praksi kada je u pitanju tretman ove vrste otpada.

Tabela 1. Tretirane količine infektivnog med. otpada u kg po ustanovama i godinama

Ustanova	2009.	2010.	2011.	2012.	2013.	Ukupno kg
Bolnica	58.027	55.957	61.473	55.727	57.853	289.037
Zdrav. ustan.	10.842	20.014	15.742	8.635	4.949	60.182
MWD		10.552	34.010	51.273	47.683	143.518
	68.869	86.523	111.225	115.635	110.485	492.737

Komunalni otpad

Komunalni otpad čini oko 75% svih stvorenih količina otpada u jednoj zdravstvenoj ustanovi. Zbog slabe evidencije o ovoj vrsti otpada u zdravstvenim ustanovama, često ne postoje podaci o količinama ovog otpada kao ni o pravim troškovima njegovog deponovanja.

U Srbiji se u zavisnosti od regiona koristi više vrsta naplate odnošenja komunalnog otpada od strane JKP. Jedan od načina je naplata prema površini korisnog prostora zdravstvene ustanove bez obzira na količinu stvorenog i predatog otpada. Drugi način je naplata prema zapremini odnetog i deponovanog otpada.

U Zrenjaninu se primenjuje naplata prema zapremini odnetog komunalnog otpada. Višegodišnja praksa je bila da se sem kontrole ulaska i izlaska vozila JKP u krug bolnice ne vrši ni jedna druga provera, a pogotovo ne provera broja utovarenih kontejnera. Jednostavnim merama koje obuhvataju obavezno prisustvo radnika bolnice svakom utovaru od strane JKP i potpisivanjem otpremnice moguće je smanjiti količinu predatog komunalnog otpada i do 50%, a samim tim i značajno smanjiti finansijske troškove.

komunalni otpad (m3)
2008.god.	2009. god.	2010. god.	2011. god.	2012. god.	2013. god.
5104 m3	3444,4 m3	2613,3 m3	2413,9 m3	2481,7 m3	2479,6 m3

Ostale vrste otpada

            Na svakom mestu nastanka i selekcije otpada u Opštoj bolnici u Zrenjaninu se nalazi tabela sa upustvima za selekciju, pakovanje, označavanje i predviđeni tretman pojedinih vrsta otpada. Poseban deo tabele definiše odgovornosti za selekciju, pakovanje i skupljanje.

Slika 4. Tabela selekcije otpada na odeljenjima bolnice

                Posebna pažnja se poklanja specifičnim tokovima otpada tako da se vrši selekcija i odvajanje: fiksira i razvijača kao i neiskorišćenih rtg filmova, otpadnog ulja iz kuhinje, elektronskog otpada i fluo cevi.

Akreditacija bolnice

            Veliki deo akreditacionih standarda koje je potrebno ispuniti u postupku akreditacije se odnosi na zaštitu životne sredine. Opšta bolnica u Zrenjaninu je spremno dočekala početak akreditacije 2010. godine. To je bila prilika da sagledamo sve svoje mane i prednosti kada je u pitanju zaštita životne sredine i da ispravimo uočene nedostake.

            Bili smo u prilici da u okviru akreditacije bolnice izdefinišemo sve puteve čistog i nečistog u ustanovi, svedemo na minimum njihova ukrštanja, još bolje definišemo obaveze i dužnosti svakog zaposlenog kroz uvođenje u praksu i primenu procedura za svaki korak u upravljanju otpadom. Primenom kontrolnih lista dobili smo mogućnost praćenja i dokaze o ispunjenosti svih tokova i procedura.

            Rezultat ovog rada je dobijanje sedmogodišnje akreditacije za Opštu bolnicu “Đorđe Joanović”.

            Svake godine se vrši reakreditacija i provera ispunjenosti akreditacionih standarda što koristimo za proveru svih segmenata vezanih za životnu sredinu i dalje usavršavanje.

Zaključak

            Kao akreditovana ustanova smo u obavezi da stalno podižemo kvalitet rada. Svake godine vršimo edukacije i reedukacije osoblja po strukama (medicinski radnici, tehničko osoblje, spremačice), reviziju postojećih procedura i uvođenje novih. Sem edukacije radnika bolnice pomažemo u edukaciji i drugim zdravstvenim ustanovama u regionu i šire. Odgovorno lice bolnice za upravljanje medicinskim otpadom je bilo aktivni učesnik Projekta Evropske agencije za rekonstrukciju i Ministarstva zdravlja kao član Radne grupe za finansiranje tretmana medicinskog otpada i kao član Tima koji je u okviru Projekta “Tehnička podrška za tretman medicinskog otpada u Srbiji”, vršio spoljašnje stručno praćenje kvaliteta upravljanja medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovma u Srbiji.

            Opšta bolnica Zrenjanin neprekidno prati sve izmene Zakona i sprovodi ih u praksi tako da će biti prva zdravstvena ustanova koja ima Savetnika za bezbednost za transport opasnih materija.